WERKGROEP

Samenwerken met patiënten

  • 6 min.
  • Vereniging
  • Werkgroep

Als het gaat om de samenwerking tussen psychiaters en patiënten, is er de afgelopen jaren zonder meer vooruitgang geboekt. Toch zijn we er nog niet. Joost Jan Stolker, voorzitter van de NVvP-werkgroep Samenwerken met patiënten, geeft zijn visie op de essentie van deze samenwerking en legt uit waar de schoen nog wringt.

Toen Stolker zo’n zes jaar geleden lid werd van de commissie Kwaliteitszorg van de NVvP, stortte hij zich enthousiast op het onderwerp patiëntenparticipatie. ‘In de praktijk heb ik goede ervaringen met samenwerking’, zegt hij. ‘En belangrijker, als er iets misgaat in de behandeling denk ik vaak: ik had toch beter naar de patiënt moeten luisteren.’ Juist dat luisteren is niet zo gemakkelijk. Patiënten zijn soms ingewikkelde mensen, maar ook subjectiviteit speelt een rol. Stolker: ‘Het is een kunst om neutraal te luisteren en je af te vragen: wat zegt deze persoon mij?’

In de spreekkamer

Samenwerken met patiënten kan op veel terreinen. Denk aan richtlijnontwikkeling, tevredenheidsonderzoek, publieksvoorlichting, opleiding en nascholing. Nadat de commissie Kwaliteitszorg tijdens het Najaarscongres van 2011 aandacht aan samenwerking met patiënten had besteed, steeg de belangstelling onder NVvP-leden. ‘De interesse gaat vooral uit naar shared decision making. Oftewel: hoe doe je het in de spreekkamer? Hoe geef je patiënten voldoende inbreng in de eigen behandeling?’ 
Goed luisteren is één ding, maar volgens Stolker ben je er dan nog niet. ‘Als psychiater moet je flexibel zijn. Je moet namelijk voortdurend van rol kunnen wisselen. Soms ben je de bezorgde dokter die het belang van een behandeling onderstreept. Een andere keer sta je naast de patiënt, meer als gids. Ook kan de patiënt leidend zijn, en jij volgend. Wat dat betreft is er geen verschil met een relatie in je privéleven, daarin wissel je als het goed is ook steeds van rol.’
Naast goed luisteren en van rol kunnen wisselen is het belangrijk dat je open en eerlijk bent. ‘Mensen voelen of je oprecht bent of niet. Een relatie hangt daar vanaf’, zegt Stolker. ‘Openheid creëert gelijkwaardigheid. En wie heeft er nou geen behoefte aan gelijkwaardig contact?’ Interessant aan psychiaters vindt Stolker dat zij gedurende hun carrière altijd bezig zijn met contact maken; ze weten er een hoop vanaf. Dat is echter niet voldoende. ‘Je moet uit je doktersrol stappen. Of liever:
je moet je dokterschap veel breder gaan zien. Laat zien dat je het waardevol vindt dat je mensen tijdens een stukje van hun leven zo na mag komen en mag begeleiden. Dat is iets anders dan beter maken.’

Regie

Vanaf het begin bestond de werkgroep uit minstens evenveel patiënten als psychiaters. Dat is een bewuste keuze. ‘De vorm van een werkgroep moet uitdragen wat de werkgroep wil bereiken’, zegt Stolker. Het gedachtengoed van HEE (Herstel, Empowerment en Ervaringsdeskundigheid) is een van de inspiratiebronnen van de werkgroep. HEE is opgericht door Wilma Boevink, onderzoeker bij het Trimbos instituut en ervaringsdeskundige op het gebied van psychoses.
HEE omvat effectieve werkwijzen en strategieën van mensen met psychische kwetsbaarheden om zichzelf te helpen. Empowerment en de inzet van ervaringsdeskundigheid vormen een belangrijke pijler voor herstel, volgens de visie van HEE.
Het feit dat de NVvP-werkgroep via HEE met name samenwerkt met patiënten met een psychoseachtergrond, vindt Stolker geen beperking. ‘De patiëntengroep van de psychiatrie is heel divers, maar de thematiek van patiëntenparticipatie komt in grote lijnen overeen: hoe krijgt de patiënt zo veel mogelijk regie in zijn behandeling? Hoe stelt hij zijn eigen doelen en hoe wordt zijn perspectief leidend? En hoe gebruik je ervaringskennis van patiënten zo goed mogelijk?’

Evidence-based versus ervaring

Een van de belangrijke aandachtspunten van de werkgroep is de verhouding tussen evidence based medicine en ervaringskennis. Vaak worden die twee kennisbronnen tegenover elkaar gesteld. ‘Zonde’, vindt Stolker. ‘Ze zijn complementair. Wij zijn op zoek naar hoe wetenschappelijke kennis en ervaringsdeskundigheid elkaar kunnen versterken. Het is prettig dat de Commissie Wetenschappelijke Activiteiten van de NVvP ook steeds meer aandacht besteedt aan ervaringsdeskundigheid.’
Uitgangspunt van de werkgroep is natuurlijk dat psychiaters nog meer oog krijgen voor het perspectief van de patiënt. Maar er is ook een andere kant. Al tijdens de eerste bijeenkomst van de werkgroep werd duidelijk dat patiënten graag willen weten wat de professionele leefwereld van de psychiater is. ‘Patiënten die zich inzetten voor betere samenwerking hebben soms in het verleden vervelende ervaringen met de psychiatrie. Door met elkaar te praten, ontstaat begrip. Als ik bijvoorbeeld vertel hoe wij bepaalde dingen in onze opleiding leren, begrijpen patiënten beter waar ons gedrag vandaan komt.’

Excuustruus

Een doorn in het oog van de werkgroep is dat, bijvoorbeeld als het gaat om richtlijnontwikkeling, patiënten nog steeds weleens worden ingezet als ‘excuustruus’. ‘Ze vragen dan één patiënt die mag meepraten. Daarmee is de voorwaarde van patiëntenperspectief zogenaamd gedekt. Eén patiënt is natuurlijk nooit genoeg. Je hebt elkaar nodig om te overleggen, dat geldt voor patiënten net zo goed als voor psychiaters. Als je dat niet inziet, neem je ervaringsdeskundigheid niet serieus.’ Behalve de richtlijnontwikkeling noemt Stolker nog een ander veld waar samenwerking met patiënten stukken beter kan: de opleiding. ‘In het jaarplan van het onderwijsbureau dat onze werkgroep mocht becommentariëren, vonden we niet één verwijzing naar het patiëntenperspectief. Geen enkele vorm van shared decision making of herstelondersteunende zorg’, zegt Stolker. ‘Dat kan toch niet meer in deze tijd?’.
De vraag hoe de samenwerking tussen patiënt en psychiatrie er over tien jaar uitziet, beantwoordt Stolker dan ook positief. ‘Gelukkig is het belang van onze werkgroep binnen de NVvP nu zo onderstreept, dat wij ook echt gehoord worden. Psychiaters zullen in de toekomst steeds beter in staat zijn om met patiënten samen te werken en verschillende rollen in te nemen in de relatie met de patiënt. Niet professionele afstand, maar professionele nabijheid staat hierbij centraal. Daarnaast wordt het belang van ervaringskennis steeds meer gezien en krijgt die een gelijkwaardige plaats naast andere kennisbronnen zoals de wetenschap. Dit geldt ook voor plekken waar beleid ontwikkeld wordt. Ik ben ervan overtuigd dat over tien jaar een van de bestuursleden van de NVvP een ervaringsdeskundige is.’


De werkgroep Samenwerken met patiënten bestaat uit 8 personen. De helft is (ex-)patiënt en de andere helft is psychiater. 
De werkgroep is opgericht in 2012 en richt zich met name op het activeren en motiveren van psychiaters om nauwer samen te werken met patiënten. Daarnaast adviseert de werkgroep over de implementatie van ervaringsdeskundigheid binnen alle facetten van de vereniging. De werkgroep valt onder de strategische commissie Kwaliteitszorg.


Portretfoto (kleur) Joost Jan Stolker

Joost Jan Stolker is 18 jaar werkzaam als psychiater. Hij werkt in een gespecialiseerd behandelcentrum voor mensen met autisme. Daarnaast heeft hij zijn eigen behandelcentrum, gericht op mensen met klachten op het grensvlak van fysieke en psychische klachten.
Stolker was de afgelopen zes jaar lid van de commissie Kwaliteitszorg van de NVvP en is voorzitter van de werkgroep Samenwerken met patiënten.


Symbolische illustratie Voorjaarscongres

Voorjaarscongres

De tip van…

Kim Maijer (CWA-lid sinds 2014)

‘De publieksdag, vrijdag 1 april. Samen beter, beter samen met de patiënt en diens naasten komt toch daar het meest tot zijn recht.’