Vorig jaar nam ik deel aan een congres waar een psychiater dagvoorzitter was. Wat mij opviel, nadat ik hem een paar keer had horen spreken, was dat hij over zichzelf praatte in de tweede persoon: ‘Dan doe je...’. Deze manier van spreken suggereert een afstand tussen de verteller en het onderwerp. Was deze psychiater zich hiervan bewust?
Het is me opgevallen dat psychiaters, maar ook andere mensen in hoge posities, meestal vrij makkelijk een presentatie kunnen houden. Zolang het maar niet over henzelf gaat, dan is het misschien zelfs wel eng. Mezelf kwetsbaar opstellen, kom op zeg! Waarom zou ik? Terwijl dit wél van patiënten verwacht wordt.
Open zijn over je eigen kwetsbare kanten is nog best lastig. Dit werd mij heel duidelijk toen ik een presentatie hield over herstel en ervaringsdeskundigheid voor een groep managers en directeuren. Onder hen waren ook diverse hulpverleners (onder wie psychiaters). Zelf vertelde ik hier voor het eerst dat ik ooit manisch-psychotische symptomen heb gehad. Na mijn vraag wie er nog meer ooit zelf te maken had gehad met een psychische aandoening, werd het helemaal stil. In een groep van zestig mensen kan dat statistisch niet kloppen.
Dat iemand open kan én durft te zijn, heeft alles te maken met zijn of haar eigen herstelproces. Daarbij speelt veiligheid een belangrijke rol. In een grote groep is het over het algemeen wat onveiliger om iets persoonlijks te vertellen. Dat kan alleen als je genoeg hersteld bent en je voorbij de schaamte bent. Want dat schaamte een rol speelt, staat voor mij vast. Mijn indruk is dat hulpverleners die zelf te maken krijgen met psychische problemen, enorm worstelen met schaamte. Misschien wel juist omdat ze hulpverlener zijn. Alsof je dan geen problemen kan hebben!
Daarnaast speelt angst een rol. Angst voor veroordeling van anderen of angst voor de gevolgen. Onlangs sprak ik een hulpverlener van mensen met een eetstoornis. Zij vertelde dat ze hier zelf ook mee had geworsteld, maar dat weten haar collega’s niet. ‘Als ik het zeg, ben ik misschien niet meer geschikt voor dit werk’, vreesde ze. Ik denk dat het juist een meerwaarde kan zijn, mits ze zelf voldoende hersteld is en haar eigen ervaring functioneel weet in te zetten.
Hierover ben ik met haar in gesprek gegaan. Ze gaf aan dat het voor haar makkelijker zou zijn om het onderwerp te bespreken als ze wist dat haar collega’s hier positief tegenover staan. Dit ben ik voor haar gaan uitzoeken. Op een andere afdeling bleek al iemand te zijn die open is over haar eigen verleden met een eetstoornis. Vervolgens heb ik beiden met elkaar in contact gebracht. De eerste stap is gezet.
Hulpverleners die worstelen met hun eigen ervaringen: ik kom het vaker tegen in mijn werk als ambassadeur van het OOKK team (Open Over Kwetsbaarheid en Kracht) binnen een ggz-instelling. Onze missie is zo veel mogelijk collega’s bewust te maken van hun eigen kwetsbaarheid en kracht. Dit doen we door binnen onze organisatie artikelen met persoonlijke verhalen op intranet te plaatsen. Daarnaast geven we presentaties en workshops over kwetsbaarheid en kracht. Hiermee hopen we taboes te doorbreken en meer veiligheid te creëren. Door het bespreekbaar te maken, wordt het een steeds ‘normaler’ gespreksonderwerp. En als er één schaap over de dam is, volgen er meer... We hebben al een paar keer meegemaakt dat een collega ter plekke een coming out deed. Dit levert naast opluchting ook begrip van collega’s op.
Ik wil psychiaters uitnodigen om met andere ogen naar zichzelf, naar collega’s én hun patiënten te kijken. Iedereen kan morgen zomaar ‘patiënt’ zijn. Ook u. De zogenaamde scheidslijn tussen patiënt en hulpverlener is flinterdun. We zijn allemaal mensen, met kwaliteiten én blinde vlekken, met kwetsbare én krachtige kanten...
Natalie Wensveen
is: ambassadeur Open Over Kwetsbaarheid en Kracht, coördinator ervaringsdeskundigheid / herstelondersteunende zorg, teamadviseur Kwaliteit, ambassadeur bij Samen Sterk zonder Stigma en psycholoog in opleiding
nodigt uit: tot openheid over eigen kwetsbaarheid in de werkomgeving
contact: n.wensveen@psyq.nl
Wilt u uw visie, oproep of initiatief onder de aandacht brengen van uw collega’s in het hele land? Mail dan uw bijdrage voor deze rubriek naar redactie@depsychiater.nl.