‘Ik wil een eerlijk beeld geven van mensen in de psychiatrie’

Beeld: Rianne Blom

‘Interesse in de mens’. Jurriaan Strous, aios Psychiatrie in het AMC en mede-initiatiefnemer van filmlabel IFA Network (IFAN), hoeft niet lang na te denken waarom hij zowel psychiater als filmmaker wil zijn. Bij allebei draait het om menselijk gedrag. Al zijn er ook verschillen. Als psychiater is hij vooral observator: waarom doet iemand zo, hoe komt het dat een patiënt zo is vastgelopen dat hij of zij niet meer verder kan. ‘Ik word geraakt door patiënten. Dan denk ik: wow, wat fascinerend dat jij zo in elkaar zit, wat is er gebeurd? Ik laat dat niet merken, maar ik vóel het wel. Datzelfde heb ik met mensen die in het nieuws zijn. Die piloot die vorig jaar het vliegtuig dat hij bestuurde een bergwand in vloog, daar kan ik weken over nadenken: wat gaat er om in zo’n persoon dat hij dat doet?’ Het mooie van films – en dat kan in de psychiatrie niet – is dat je dat kunt uitbeelden, stelt Strous. ‘Je kunt je eigen werkelijkheid scheppen. Dat is ook de uitdaging. Ik zou bijvoorbeeld kunnen proberen de gedachten en gevoelens van zo’n piloot zó over te brengen dat deze invoelbaar worden, hoe moeilijk dat ook is. Als dat lukt, dan is een film een schot in de roos. Maar het lukt niet altijd. Dat overkomt elke regisseur, ook de high budget filmmakers in Hollywood.’

Extreem gedrag

Hoewel hij het gedrag van de mensen om hem heen absoluut interessant vindt, is Strous vooral gefascineerd door extreem gedrag. ‘Onze eerste korte film, Another Day, ging over een verwarde jongeman die van elke vrouw op straat dacht dat ze zijn vriendin was. Die psychiatrische component zat er al meteen in.’ Strous maakte die eerste film samen met zijn vriend Oscar Paling, mede-initiatiefnemer van IFAN en oogarts in opleiding. ‘We hebben elkaar ontmoet tijdens onze geneeskundeopleiding in Utrecht. Oscar had al eens eerder een film gemaakt, en ik had veel ervaring als acteur in amateurvoorstellingen. We besloten bij wijze van grap samen een film te maken. Maar het klikte zo goed, en we hadden er zoveel lol in, dat we niet meer zijn gestopt.’
Het leidde in 2010 tot de oprichting van IFAN, een onafhankelijk filmnetwerk waarmee Strous en Paling – met producente Muriël Horst als derde partner – acteurs, regisseurs, scriptschrijvers en cameramensen bij elkaar brengen om samen artistiek hoogwaardige films te maken. ‘Het idee ontstond doordat we al snel een netwerk van mensen uit de filmwereld om ons heen hadden verzameld die met ons wilden samenwerken, onder wie ook professionele acteurs. Dat verbaasde ons, want waarom gaan mensen in zee met twee onervaren geneeskundestudenten? Blijkbaar spreekt onze aanpak aan. We stappen soms naïef op dingen af, zien geen beren op de weg, we dóen het gewoon. Je loopt dan weliswaar tegen allerlei obstakels aan, maar uiteindelijk komt het goed. Inmiddels hebben we zo’n twintig films onder de IFAN-vlag geproduceerd.’

Twee werelden

Ja, het is pittig, zijn opleiding als aios combineren met een leven in de filmindustrie. Afgelopen weekend was hij van zeven uur ’s ochtends tot elf uur ’s avonds op de filmset – en dan op maandag weer acte de présence geven op de afdeling. ‘Dat hakt erin, maar ik doe het met plezier. Ik word juist kriegelig als ik niets omhanden heb, daar kan ik niet tegen. Daar komt bij dat ik het beklemmend vind om slechts één ding te doen. En ik heb sterk de behoefte om me creatief te uiten.
Dat heb ik mijn hele leven al gehad: acteren, schrijven, muziek maken. Ik wil graag dingen maken, ik zou mezelf verloochenen als ik dat niet meer zou doen.’ Die creativiteit, die mist hij soms in de psychiatrie. ‘Dat alles zo is geformaliseerd, dat heeft me altijd tegengestaan in de geneeskunde. Je moet werken volgens richtlijnen, protocollen. Dat kan niet anders – het is geneeskunde, geen spelletje – maar soms voelt het als een keurslijf. Ook daarom is het fijn dat ik een creatieve uitlaatklep heb.’
En die twee werelden versterken elkaar ook. Zo heeft hij vanuit de filmwereld geleerd om altijd aan te pakken. ‘Als je afwacht, gebeurt er niets. Dat is in de filmindustrie zo, en ook in de psychiatrie. Die ervaring helpt me bij mijn promotieonderzoek, waarvan de opbouw in zekere zin lijkt op de totstandkoming van een film: de preproductie, het draaien van de film en de postproductie. Je moet het onderzoek voorbereiden, de trials uitvoeren en uiteindelijk alles opschrijven en publiceren. Ik neem hierin veel initiatief, want anders komt het onderzoek niet van de grond.’
Omgekeerd brengt hij zijn psychiatrische competenties ook mee naar de filmset. ‘In de opleiding doen we veel aan exploratieve gespreksvoering. Daarbij gaat het niet zozeer om feiten of informatie, maar vooral om het gevoelsleven van mensen. Je wilt dat mensen vertellen over wat ze beleven. Ik ben door de opleiding fijngevoeliger geworden voor wat er in anderen omgaat. Dat helpt ook om als regisseur een betere relatie te krijgen met de rest van de crew. Dat komt de kwaliteit van de film uiteraard ten goede.’

Huurmoordenaar

Tijdens het NVvP Voorjaarscongres wordt de documentaire Het filmen, filmen, het filmen vertoond, een film die Strous samen met psychiater, hoogleraar en inkomend NVvP-voorzitter Damiaan Denys heeft gemaakt. ‘De film gaat over Sophie, een meisje dat zichzelf drie jaar lang onafgebroken heeft gefilmd met haar iPhone. Ze was bang dat ze een huurmoordenaar zou inschakelen om haar ouders te vermoorden. Om dat te voorkomen, en te bewijzen dat ze het niet had gedaan, besloot ze zichzelf continu te filmen. Heel schrijnend, omdat het haar gehele leven in beslag nam. Ze kon de deur niet meer uit, studeren lukte niet meer, ze was alleen nog maar met filmen bezig.’
Strous is blij met de documentaire. En niet alleen omdat daarmee zijn droom uitkomt: werken in de psychiatrie combineren met films maken over de psychiatrie. ‘Damiaan en ik hebben als doel om destigmatiserende documentaires te maken over mensen met een psychiatrische stoornis. We willen een eerlijk, niet-sensationeel beeld van hen schetsen. Als tegenwicht tegen de vele sensatieverhalen op televisie die vooral laten zien hoe afwijkend deze mensen zouden zijn. Wij willen juist duidelijk maken dat het veelal normale mensen zijn, die echter op een bepaald punt in hun leven zoveel problemen krijgen dat ze niet meer functioneren. We willen dat cinematografisch mooi vormgeven, maar wél op een eerlijke manier.’

Filmtips

De beste films over psychiatrie volgens Jurriaan Strous:

1. Shame van regisseur Steve McQueen (2011), omdat de pijn van de hoofdpersoon in deze film zo prachtig tastbaar wordt gemaakt. Hij maakt vrouwen, door veel en extreme seks met hen te hebben, tot object en gaat de relatie niet aan, want een verbintenis met iemand beangstigt hem extreem.
2. The Imposter van regisseur Bart Layton (2012), waarin meesterbedrieger Frederic Bourdin een gezin ervan weet te overtuigen dat hij de lang vermiste zoon Nicholas is. Een prachtige film over hoe men in staat is zichzelf voor de gek te houden omdat men nu eenmaal iets heel graag wil.
3. Dogtooth (Kynodontas) van regisseur Yorgos Lanthimos (2009), waarin een vader een volledig eigen wereldbeeld voor zijn kinderen creëert. Een prachtfilm over hoe je als mens gevormd wordt door je directe omgeving, en hoe moeilijk het soms kan zijn je daaraan te ontworstelen.

Voorjaarscongres

De documentaire Het filmen, het filmen, het filmen van Damiaan Denys en Jurriaan Strous is te zien op het Voorjaarscongres, op vrijdag 1 april om 13 uur. De makers zijn bij de voorstelling aanwezig en gaan daarna in gesprek met het publiek.