Nanda Tak vindt dat de serie een karikatuur schetste van de psychiatrie. ‘Voortdurend werd het beeld neergezet dat er lukraak met labels wordt gestrooid, met stigmatisering tot gevolg. De suggestie daarbij was dat het lijden van mensen voortkomt uit te veel labels, in plaats van uit ziekte. Het ontkennen van het lijden dat de psychiatrische ziekte zelf oplevert, werkt echter júist stigmatiserend, omdat je de legitimiteit van de diagnose onderuit haalt.’
Toen ze haar opiniestuk ook op LinkedIn plaatste, kreeg ze ruim tweeduizend reacties. ‘Vooral van psychiaters en psychologen die het met me eens waren. Maar er reageerden ook mensen die juist blij waren met de kritiek op het labelen.’ Eddy Wolthuis vindt dat presentator Tygo Gernandt met zijn kritiek op het te makkelijk stellen van diagnoses inderdaad een punt had. ‘Het systeem is nu zo ingericht dat zorg pas mogelijk is als je mensen labels geeft. Maar die versterken niet alleen stigmatisering door anderen. Ze beïnvloeden ook je zelfbeeld, door de lading die wij daar als maatschappij aan toekennen.’ Hij denkt dat psychiaters zich niet altijd voldoende realiseren hoe groot de impact van labels en diagnoses is.
Tak zou het goed vinden als er meer aandacht komt voor wat het effect is van een diagnose op de patiënt. ‘Ik denk dat we ons daar als hulpverleners niet optimaal van bewust zijn. Als dokters worden we vooral opgeleid om de “juiste diagnose” te stellen en minder om te kijken naar wat die diagnose doet met de patiënt. Deze boodschap zal echter bij veel hulpverleners niet zijn aangekomen vanwege de polariserende toon. In het decembernummer van De Psychiater las ik dat is aangetoond dat constructieve berichtgeving destigmatisering bevordert (Onderzoek naar stigmatisering in de media, nummer 8/2019, red.). Dit programma was op dat gebied een gemiste kans.’
De voornaamste kritiek van Wolthuis is dat mensen in de serie te veel werden neergezet als slachtoffers van de ggz. ‘Het ging niet over de vraag hoe je, als je aanloopt tegen een psychose of depressie, zelf weer meer grip kunt krijgen op je leven, of hoe mensen ondanks hun klachten keuzes kunnen maken. Ik miste de inbreng van een ervaringsdeskundige, want het ervaringswerk gaat juist voor een groot deel over empowerment.’
Tak is het helemaal eens met deze kritiek. Volgens haar had aandacht voor de veerkracht van mensen de serie constructiever gemaakt. Nu vond ze het geschetste beeld zo negatief, dat ze vreest dat mensen met psychische problemen wel drie keer zullen nadenken voordat ze hulp zoeken. ‘De boodschap was: als je eenmaal in “de psychiatrie” bent beland, gaan je problemen van kwaad tot erger.’ En dat terwijl de drempel om hulp te zoeken toch al hoog is, weet ze. ‘Er is veel angst en schaamte. Mensen komen vaak pas als ze hun baan kwijt zijn en hun relatie stuk is. Terwijl we weten dat in veel gevallen vroeg interveniëren beter is.’
Ook Wolthuis betreurt het dat de suggestie werd gewekt dat je maar beter ver weg kunt blijven van de psychiatrie. ‘Medicatie kan echt helpen. Zonder antipsychotica was ik zelf minder goed uit mijn psychose gekomen, daarvan ben ik overtuigd. En gesprekstechnieken werken vaak ook. Eigenlijk bleek uit het programma nu niet dat psychiaters er zijn om mensen te helpen. Terwijl vertrouwen in je hulpverleners juist erg belangrijk is, aangezien dit de succeskans van een behandeling vergroot.’
Tak vindt het goed dat het programma de maatschappelijke discussie heeft aangezwengeld over wat er misgaat in de ggz, maar had graag meer aandacht gezien voor de financiering en de lange wachtlijsten voor mensen met complexe problemen. Wolthuis ziet ook dat veel hulpverleners opgebrand zijn, door de hoge werkdruk en personeelstekorten. ‘Daaraan moet eerst iets gebeuren, voordat er echt ruimte is voor herstelgericht werken.’
Nanda Tak is psychiater bij GGZ InGeest. Het door haar geschreven opiniestuk Tygo Gernandt, een depressie is iets anders dan een dipje is verschenen in Het Parool van 11 december 2019.
Eddy Wolthuis is ervaringswerker bijGGZ InGeest.