In de aanloop naar het interview is tuchtrechtadvocaat Oswald Nunes in de jurisprudentie gedoken en stuitte op enkele thema’s die steeds terugkeren in de klachten van ggz-patiënten. ’Het draait vaak om geneeskundige verklaringen naar aanleiding van echtscheidingen of huurkwesties, om psychiatrische keuringen voor CBR (Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen) of WMO (Wet maatschappelijke ondersteuning), om expertises, maar het kan ook gaan om valse of frauduleuze declaraties, waarbij de zorgverzekeraar als klager optreedt. Ook grensoverschrijdend gedrag is relatief vaak een reden om te klagen. En niet in de laatste plaats de behandeling zelf, meestal toegespitst op medicatie of rond het onderwerp suïcide.’
Kunt u een voorbeeld geven?
Een psychiater behandelt een patiënt die al een tijd met suïcidale gedachten rondloopt. En dan, op een dag, voegt de patiënt de daad bij het woord. De familie, al dan niet betrokken bij de therapie, wil het dossier inzien en vraagt zich af of de psychiater de eerdere signalen goed heeft geïnterpreteerd. Had deze behandelaar in de gaten dat er zwaar weer in de lucht hing? Zo ja, heeft die adequaat gereageerd? Of had die een andere behandeling moeten kiezen, de familie eerder moeten inschakelen? Het zijn vragen die onvrede kunnen oproepen en uiteindelijk in een klacht uitmonden. Toch is deze suïcide-casus gelukkig een uitzondering. Psychiaters krijgen in veel gevallen te maken met bagatelzaken.’
Wil Buis: Wat zijn bagatelzaken precies?
‘Bagatelzaken hebben betrekking op klachten waarvan ieder weldenkend mens vindt dat die niet gegrond zijn. Zoals: de psychiater keek me boos aan, waardoor ik een onveilig gevoel kreeg. Deze klachten zitten meestal in de hoek van de communicatie, van de manier van vragen stellen, van wel of geen hand geven. Om het aantal bagatelzaken terug te dringen, moeten klagers sinds kort voor elke tuchtzaak vijftig euro griffiekosten betalen.’
Waarom krijgen vooral psychiaters dit soort klachten?
‘Dat heeft alles te maken met het type patiënt. Soms kwetsbare mensen die zich eerder bedreigd of onheus bejegend kunnen voelen, wat uit het ziektebeeld kan voortvloeien.’
Robert Vermeiren: Hoeveel zaken liggen op het vlak van de kinder- en jeugdpsychiatrie?
‘Relatief weinig. In 2019 hebben de vijf regionale tuchtcolleges 1502 klachten tegen artsen afgehandeld, waarvan 163 gericht tegen psychiaters, al dan niet in opleiding. Dat is zestien procent. In beroep, bij het Centraal Tuchtcollege, zijn 462 klachten afgehandeld en daarvan waren er 69 tegen psychiaters, ofwel 21 procent. Hoeveel kinder- en jeugdpsychiaters precies voor een tuchtcollege moesten verschijnen, weet ik niet.’
Vermeiren: Hoeveel zijn er gegrond verklaard?
‘Daarvan heb ik alleen algemene cijfers. Van de 1502 klachten bleken er 194 gegrond, waarna een maatregel volgde. Dit overkomt mannelijke artsen trouwens vaker dan vrouwen, zo blijkt uit onderzoek.’
Wie krijgen de meeste klachten: instellingspsychiaters of vrijgevestigde psychiaters?
‘Zelfstandigen lopen iets meer risico, is mijn indruk. In een instelling werk je nauwer samen met collega’s, overleg je meer, en is de kwaliteitsbewaking meer gegarandeerd dan wanneer je solistisch werkt.’
Buis: Patiënten van vrijgevestigde psychiaters komen vaak uit een hogere sociale klasse. Misschien vinden die sneller de juiste weg om te klagen.
‘Zou kunnen, al mag je ook verwachten dat hoger opgeleiden een en ander beter aanvoelen en minder snel op hun tenen getrapt zijn. Een andere reden is misschien dat je vrijgevestigde psychiaters harder kunt raken met een klacht. Het heeft al snel gevolgen voor hun inkomen. Maar goed, dat is allemaal psychologie van de koude grond.’
Vermeiren: Daar komt bij dat instellingen naast klachtenprocedures ook een klachtenfunctionaris hebben, waar je als psychiater snel kunt aankloppen voor advies.
‘Bovendien vangen die functionarissen het merendeel van de klachten in een vroeg stadium op. Ze nemen snel en laagdrempelig contact op met de patiënt en de behandelaar. En tegelijk wijzen ze de behandelaar op eventuele pijnpunten en sturen bij in gezamenlijke gesprekken. Ook regelen ze eenvoudigweg een bloemetje, waardoor veel onvrede wegebt.’
Vermeiren: Helaas helpt een bloemetje niet altijd.
‘Nee, niet altijd, maar soms wel, ook in situaties waarin je dat niet verwacht.’
Hoe reageren psychiaters als ze horen dat er een zaak tegen hen is aangespannen?
‘Het lijkt op een rouwproces, dat begint met ontkenning en ongeloof. “Het zal toch niet waar zijn dat juist die patiënt klaagt, voor wie ik zoveel moeite heb gedaan.” Dan volgt de erkenning, waarbij sommigen obsessief de behandeling, soms jaren geleden, in hun hoofd nalopen. Heb ik ergens iets laten liggen? Daarna wordt de een boos, de ander onzeker. Ben ik wel geschikt voor dit vak? En dan sta je op een dag in de rechtszaal, niet naast maar tegenover de patiënt, in de verdedigingsmodus.
Ook al wordt de klacht afgewezen, zo’n zaak blijft je je leven lang bij.
Het is net zo ingrijpend als een life event.’
Vermeiren: Hoe reageren instellingen op een klacht?
‘Veel ziekenhuizen bieden hulp aan, waarbij een jurist je stap voor stap begeleidt of een buddy je emotioneel bijstaat. In de rechtszaal doen instellingen er goed aan om te laten zien dat er lessen zijn getrokken uit de klacht. Dat een protocol is aangescherpt of extra nascholing wordt geboden. Tuchtcolleges waarderen dat, juist omdat het tuchtrecht de kwaliteit van de zorg bewaakt en, waar mogelijk, bevordert.’
Buis: Wat kan de beroepsvereniging doen? Sommige verenigingen hebben specialisten in de gelederen die zich toeleggen op expertises in tuchtzaken.
‘Ja, dat geldt al voor onder anderen de gynaecologen, orthopeden, chirurgen en radiologen, de groepen die vaak worden aangeklaagd. In hun verenigingen zijn artsen beschikbaar die een rapport kunnen opstellen en daarvoor ook een opleiding hebben gevolgd. Rapporteren is een vak apart. Een goede dokter is niet per definitie een goede rapporteur.’
De laatste jaren groeit de onvrede over het tuchtrecht. Wat moet er veranderen?
‘Vaak ervaren artsen het als een vorm van strafrecht in plaats van als kwaliteitsbewaking. En daarom gaan er stemmen op om meer aan mediation te doen, om het gesprek tussen klager en aangeklaagde te stimuleren. Nu kunnen beiden ook al in gesprek tijdens het mondelinge vooronderzoek, waarin je extra uitleg kunt geven en toenadering kunt zoeken. Altijd doen, is mijn advies. Arts en patiënt hebben elkaar lang niet gesproken en dan kan de lucht ineens opklaren. Daarnaast zou je, om de setting minder bedreigend te maken, het aantal collegeleden kunnen reduceren van vijf naar drie. En de zaak bespreken aan een vergadertafel in plaats van een formele rechtszaal, die afstandelijk oogt.’
Heeft u nog een laatste tip?
‘Praat erover met de patiënt als je merkt dat er iets in de lucht hangt en zorg dat je je dossier op orde hebt. Bespreek het ook met een collega, want je bewustzijn raakt toch vernauwd. Ontvang je een klacht, reageer daar dan binnen een paar weken op. En probeer contact te houden met de patiënt. Dat kan veelal ook al tijdens een lopende procedure.’
Buis: Kun je problemen krijgen omtrent aansprakelijkheid of verzekeringen als je excuses aanbiedt?
‘Er is recent een proefschrift over verschenen en de conclusie is helder: excuses leiden vrijwel nooit tot juridische problemen. Daarop zal een tuchtrechter je niet vastpinnen. Die neemt het je eerder kwalijk dat je het gesprek niet aangaat, dat je niet uitlegt hoe het is gegaan. Vroeger ging altijd het verhaal dat je van je verzekeraar niets mocht zeggen, maar dat is echt old school.’
Tot Persistit! Verzamelde blogs van een defense lawyer in het gezondheidsrecht verscheen afgelopen april en is uitgegeven bij Boom Juridisch, ISBN 9789462909410.
Mr. Oswald Nunes is als advocaat werkzaam bij KBS Advocaten in Utrecht. Hij is gespecialiseerd in aansprakelijkheidsrecht van beroepsbeoefenaars en instellingen in de zorg. Bijzondere aandacht heeft hij voor regelgeving omtrent de opleiding en registratie van artsen.