Men is zo oud als men jaren telt en als dat er 65, pakweg 66 of straks 67 zijn, ontvangt men van de afdeling personeelszaken van de ggz-instelling een feitelijke brief dat de arbeidsovereenkomst wordt opgezegd en het pensioen ingaat. Te vernemen dat je werkelijk oud bent geworden, is een ervaring die nog het meeste weg heeft van een overval. Plotseling voel je de tijd krimpen en wordt de eindigheid in alles van dichtbij ervaren. Gewend om in brede kring iets te betekenen, moet men nu in kleiner verband een nieuw zelf in het dagelijks leven zoeken. En omdat ervaringen veel moeilijker overdraagbaar zijn dan kennis, is iedere voorbereiding in dezen tot op zekere hoogte een ijdele geweest.
Buiten opleiding, werk, gezin en vrienden heb ik een leven lang gelezen, zover als woorden gaan. Omdat ik het leven niet alleen wilde leven, maar ook wilde kennen. Maar hier aangekomen, is het nu elke ochtend na het ontbijt lezend de dag doorkomen tot de nacht ingaat? Difficilis in otio quies: niets om handen te hebben, is een bezwaarlijk soort rust. Een klassieke wijsheid die we nu – ook geen Nederlands – active aging zijn gaan noemen.
Dus kwam ik met mijn (oude) werkgever bij herhaling een jaarcontract overeen voor een beperkt aantal uren, in een gespecialiseerd team. In de loop van de jaren steeds verder in het beleidswerk verwikkeld geraakt, had ik geen onbevangen oordeel meer over de werkvloer. Misschien stonden daar nog wel rekeningen open waar ik mij niet bewust van was? Maar eenmaal ontlast van de vele verantwoordelijkheden op organisatieniveau, ging ik nu geheel ontspannen en zelfs met méér plezier naar mijn werk dan voorheen. Alle ballast van de organisatie afgelegd, vrij om mijn werkdagen zelf in te plannen, te kiezen voor werkinhoud die me het meeste ligt. In zekere zin verrast door het enthousiasme en de werklust van jonge teammedewerkers, de toegenomen professionaliteit, met name onder de groep psychologen. En het warme welkom van senioriteit in het uitvoerend werk.
Het bleek bovendien geen probleem wat vaker vakanties op te nemen als de continuïteit van zorg maar behouden bleef. Voor patiënten heb ik meer tijd gekregen. Ik hoor terug dat ik rustiger en toegankelijker ben geworden.
Vier werkdagen werden er drie, en nu, inmiddels de 70 gepasseerd, resteren twee werkdagen: één dag keuringen en één dag consultaties in het kader van de Wet verplichte ggz en euthanasievraagstukken. Collega’s van mijn leeftijd zie ik doorwerken of opgelucht vertrekken, in beide gevallen om te doen waar zij vroeger om allerlei redenen weinig gelegenheid voor hadden. Mij geeft werken nog steeds zin, betekenis en structuur aan het dagelijks leven.
Maar onherroepelijk: het seizoen is gesloten. Men is nog wat blijven rondscharrelen. Het werk is altijd een soort huis geweest – ik zal langzamerhand mijn eigen huis moeten worden. Nu heb ik nog gedachten, straks vooral herinneringen. Steeds vaker begin ik, nog voordat ik helemaal weg ben, heimwee te voelen. Maar wellicht is heimwee wel de enige manier om te begrijpen wat nog komen gaat.
Henk Corthals is gepensioneerd psychiater. Hij was hoofd van de ggz-volwassenenzorg in ’s-Hertogenbosch, Tilburg en Breda en geneesheer-directeur bij GGz Breburg. Hij had daarnaast een eigen praktijk aan huis in Helvoirt.