INNOVATIE IN PEERSUPPORT

Normaliseren waar kan en interveniëren waar moet

  • 9 min.
  • Beroepsuitoefening
  • Ervaringsdeskundigen

Peersupport kan een belangrijke bijdrage leveren aan (vroeg)preventie van psychische problemen en herstel daarvan, bewijzen drie initiatieven die peers inzetten voor de ondersteuning van lotgenoten. Een schets van @ease (inlooplocaties voor jongeren), MIND Young (video’s en onderwijs door ervaringsdeskundigen voor jongeren) en Enik Recovery College (zelfhulplocaties met cursussen en werkgroepen).


@Ease: jongeren meer inbreng in de hulpverlening geven

Toen kinder- en jeugdpsychiater Rianne Klaassen twintig jaar geleden in Australië werkte, zag ze dat de psychiatrie en hulpverlening voor jongeren daar heel anders was opgezet. ‘Jongeren hadden daar veel meer eigen inbreng, onder het motto No decision about me without me’, zegt Klaassen. Zij leerde daar ook psychiater Pat McGorry kennen, die het belang benadrukte van vroege interventie bij jongeren met psychische problemen. In 2006 zette McGorry daarvoor Headspace op, een organisatie die in Australische steden en op het platteland inmiddels ruim honderd inlooplocaties heeft waar jongeren laagdrempelig hulp en psychische ondersteuning kunnen krijgen.
In 2017 richtte Klaassen samen met de Maastrichtse hoogleraar transitie-psychiatrie Thérèse van Amelsvoort een Nederlandse variant op van Headspace Australië, onder de naam @ease. De eerste vestigingen openden in 2018 in Maastricht en Amsterdam; intussen zijn er ook inlooplocaties in Groningen, Heerlen, Leeuwarden, Leiden en Rotterdam; in de toekomst in steden en gebieden waar jongeren daar behoefte aan blijken te hebben.
Het concept is steeds hetzelfde: jonge vrijwilligers (met soms eigen ervaring in de ggz) bieden een luisterend oor aan jongeren tussen de 12 en 25 jaar, met op de achtergrond aanwezig een professional (arts, psycholoog of verpleegkundige). Een bezoek is gratis, anoniem indien gewenst, er wordt geen dossier bijgehouden, en iedereen kan zonder afspraak binnenlopen. In de lockdowntijd is er via de website van @ease een anonieme chatmogelijkheid bij gekomen. Adagium is: normaliseren waar kan, interveniëren waar moet.
‘Een groot verschil met Headspace is dat jonge vrijwilligers de kar trekken’, zegt Sander Guezen (23), die sinds 2019 actief is als vrijwilliger in Amstelveen (Uilenstede) en ook voorzitter is van de Jongerenraad, die het bestuur van @ease adviseert. ‘Onze vrijwilligers zijn erin getraind om in eerste instantie alleen maar te luisteren naar het verhaal van de jongeren die binnenlopen.’ Pas als een jongere zelf aangeeft dat hij/zij advies of hulp wil, kan een vrijwilliger eventueel de in een andere ruimte aanwezige professional erbij halen. ‘Die kan dringende vragen meteen beantwoorden of voor doorverwijzing zorgen. Voor echte crisissituaties is een psychiater bereikbaar als achterwacht.’
Maar de hoofdzaak is in eerste instantie luisteren, beklemtoont Guezen. ‘Alleen al gehoord worden, kan veel betekenen voor sommige jongeren, die met hun ouders of vrienden niet durven te praten over hun problemen. Naar de huisarts of een psycholoog gaan, is ook een te hoge drempel.’ Jongeren hebben vaak het idee dat ze de enige zijn die worstelen met hun soort probleem en dat niemand hen zal begrijpen, meent Guezen. Op zo’n moment deelt hij ook weleens zijn eigen verhaal over een depressieve periode waarin hij zich geen raad wist, om duidelijk te maken dat ook andere jongeren dit meemaken. ‘Dat geeft een ander soort steun dan van een hulpverlener, die vaak de neiging heeft om meteen te gaan behandelen, terwijl alleen luisteren dus vaak al kan helpen.’ Sinds de oprichting probeert @ease zijn naamsbekendheid onder jongeren te vergroten via sociale media en door presentaties op middelbare scholen, mbo-opleidingen, bij huisartsen en ggz-instellingen, met als resultaat dat steeds meer jongeren een van de locaties weten te vinden. ‘Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat jongeren zich gehoord voelen en minder stress ervaren na een of meer gesprekken met een van de vrijwilligers van @ease’, zegt Klaassen.


Portretfoto (kleur) Rianne Klaassen

Dr. Rianne Klaassen is kinder- en jeugd- psychiater en opleider bij Levvel in Amsterdam. Zij is medeoprichter van @ease.


Portretfoto (kleur) Sander Guezen

Sander Guezen studeert maatschappelijk werk aan Hogeschool Inholland en is ambulant begeleider bij 2LEARN.


MIND Young: vroegsignalering en preventie

Sander Slootmaker miste een aparte jongerentak na zijn aantreden acht jaar geleden bij MIND, de koepel van, voor en door cliënten- en familieorganisaties in de ggz. ‘Opvallend, omdat 75 procent van de psychische stoornissen zich openbaart voor het vijfentwintigste levensjaar en een op de vijf jongeren voor z’n negentiende ernstige psychische klachten zoals een depressie of angststoornis heeft gehad.’ MIND besteedde op dat moment nog weinig aandacht aan vroegsignalering en preventie en aan de vraag wat jongeren zélf kunnen doen bij psychische problemen. Slootmaker maakte zich daarom sterk voor het opzetten van MIND Young, een onderdeel dat initiatieven moest gaan ontplooien speciaal voor jongeren. Eerste uitkomst daarvan was de MIND Young Academy, een project voor middelbare scholen waarbij een peer educator, een door MIND en haar partner Diversion opgeleide jongere die zelf psychische problemen heeft gehad, een schoolklas vertelt over diens eigen ervaringen en waarbij het praten over psychische problemen centraal staat. ‘Dat sloeg zo goed aan dat de MIND Young Academy nu al 600 schoolklassen bedient’, zegt Slootmaker trots. Tweede poot werd de MIND Young Studio, die voortborduurt op peer education maar dan via sociale media, die zo belangrijk zijn in het leven van jongeren. Romy Migo (21 jaar) was betrokken bij de opzet ervan. ‘Ik kwam net terug uit een kliniek waar ik was behandeld voor een depressie en zocht een stageplek bij MIND. Dat werd dit project, waarbij ik met drie andere jongeren thematische video’s mocht maken waarin we vertellen over onze eigen ervaringen met psychische klachten, andere jongeren daarover bevragen, een psycholoog of psychiater aan het woord laten en vertellen waar goede informatie te vinden is.’
De vier jongeren bepaalden zelf de inhoud van de video’s omdat jongeren nu eenmaal zelf het beste weten wat leeftijdsgenoten boeiend vinden. Vanwege haar eigen ervaringen deed Migo de presentatie van video’s over burn-out, depressie en zelfbeschadiging. De filmpjes werden op YouTube en Instagram gezet. Jongeren konden reageren onder de filmpjes of die delen met hun volgers en ook privéberichten sturen aan de makers of aangeven waarover ze nog meer filmpjes zouden willen zien.
MIND Young Studio bleek een succes en Migo kwam in vaste dienst bij het team als ervaringsdeskundige. Inmiddels verschijnen de video’s (die nu ook over lichtere onderwerpen zoals liefdesverdriet gaan) ook op TikTok en Snapchat en worden er podcasts aangeboden via Spotify (De Gedachtegang). Ook werkt MIND Young Studio samen met influencers om het bereik onder jongeren te vergroten. ‘De grote waarde van onze video’s is dat ze jongeren duidelijk maken dat ze niet “gek” zijn en niet de enige zijn met bepaalde gevoelens’, zegt Migo. ‘Kijk maar naar ons en zie hoe wij met onze problemen zijn omgegaan en wat je eraan kunt doen.’ Het maken van de video’s en de reacties die zij erop krijgt van jongeren die zich herkennen in wat zij heeft meegemaakt, heeft haar ook erg geholpen bij haar eigen verdere herstel. ‘Soms geef ik jongeren tips als ze daarom vragen en wie meer hulp nodig heeft, verwijs ik door naar de professionele hulpverleners bij MIND Korrelatie. Maar onze belangrijkste boodschap is dat jongeren elkaar ook goed kunnen ondersteunen en niet meteen het hulpverleningscircuit hoeven op te zoeken.’


Portretfoto (kleur) Romy Migo

Romy Migo is jongerenvertegenwoordiger bij MIND Young en specialist jongerencommunicatie bij MIND Us.


Portretfoto (kleur) Sander Slootmaker

Sander Slootmaker is programmamanager bij MIND Young.



Enik Recovery College: gelijkwaardigheid staat voorop

Enik Recovery College is in 2015 opgericht vanuit Lister, een instelling in de regio Utrecht voor beschermd wonen. Het is een herstelacademie, leeromgeving en ontmoetingsplek voor mensen van alle leeftijden die door een psychische kwetsbaarheid of verslaving te maken hebben gehad met ontwrichting en in groepsverband willen werken aan hun (verdere) herstel. Het initiatief bleek succesvol en is inmiddels uitgebreid naar acht locaties in de regio Utrecht.
Enik (spreek uit: één-ik, wat staat voor een met alle peers) draait volledig op peers. Zowel de deelnemers als de betaalde krachten en vrijwilligers hebben zelf ervaring met psychische ontwrichting of verslaving. ‘Iedereen kan bij Enik binnenlopen voor een kopje koffie en contact met gelijkgestemden, een ontmoetingsplek dus’, zegt Malou Felter, die ontwikkelaar en begeleider van zelfhulpgroepen is en een opleiding tot ervaringsdeskundige heeft gevolgd. ‘Maar we hebben ook een heel groot vrij toegankelijk cursusaanbod, dat bedoeld is om deelnemers betekenis te leren geven aan hun eigen geschiedenis en psychische problemen, wat hen kan helpen om de regie over hun leven te vergroten. Door het ontwikkelen van eigen talenten en vaardigheden proberen we deelnemers ook minder afhankelijk te laten worden van zorg.’ Er zijn inmiddels ruim honderd workshops en werkgroepen, met thema’s als bouwen aan intimiteit, omgaan met gevoelens, opkomen voor jezelf en omgaan met stress. Enik geeft ook WRAP-trainingen, waarbij deelnemers een Wellness Recovery Action Plan maken. ‘Met elkaar maak je een pragmatisch plan met zelfhulpinstrumenten die je kunt inzetten als het slechter met je gaat’, zegt Felter. ‘Je stelt een eigen gereedschapskoffer samen die eraan bijdraagt dat je dagelijks goed voor jezelf blijft zorgen. Dat werkt voor veel mensen heel goed, zo is ook uit wetenschappelijk onderzoek gebleken.’
Kenmerk van alle groepen bij Enik is de gelijkwaardigheid, zegt Maiwenn Jezequel (22), die sinds twee jaar als vrijwilliger herstelwerkgroepen voor jongeren faciliteert. ‘De kracht van peersupport is dat er geen hiërarchie is. Als je iets heel persoonlijks vertelt over een ontwrichting of diagnose of wat dan ook, dan weet je dat de andere deelnemers niet meteen over je oordelen en dat er begrip voor je is.’
Enik staat los van de ggz, maar werk wel samen met Altrecht. Zo organiseren Altrecht Jongvolwassenen en Enik elke maand een ‘ervaringscafé’ voor jongvolwassenen tussen 18 en 29 jaar met een psychische kwetsbaarheid, waarbij een gastspreker een ervaringsverhaal vertelt, een inspirerende film wordt vertoond en jongeren daarover met elkaar kunnen praten. ‘Het is een vorm van kruisbestuiving, waarbij jongeren van Altrecht horen wat zij eventueel kunnen halen bij Enik; en Enik-jongeren horen wat andere jongeren hebben aan behandelingen bij Altrecht’, vertelt Felter. Enik en de ggz bijten elkaar niet, zegt Jezequel, die nog in behandeling is bij een psycholoog. ‘Ik zie Enik als een aanvulling daarop, een verruiming die ik niet zou willen missen. Aan mijn psychiater heb ik indertijd veel gehad, maar een psychiater staat wat meer boven je, terwijl je bij Enik meer naast elkaar staat. Bij Enik leer je ook dat je meer bent dan alleen je psychische kwetsbaarheid en helpen we elkaar om onszelf juist vanuit onze kwetsbaarheid opnieuw vorm te geven.’


Portretfoto (kleur) Maiwenn Jezequel

Maiwenn Jezequel is sinds 2020 vrijwilliger bij Enik Recovery College en begeleidt zelfhulpgroepen.


Portretfoto (kleur) Malou Felter

Malou Felter is betrokken bij Enik Recovery College, eerst als vrijwilliger, nu in vaste dienst als ontwikkelaar en begeleider van zelfhulpgroepen.


Zie voor meer informatie over de initiatieven: www.ease.nl en www.enikrecoverycollege.nl. De video’s van Mind Young zijn te vinden op https://www.youtube.com/c/MINDYoungStudio.