‘Klimaatverandering is een grote bron van stress’

Wat zijn de gevolgen van klimaatverandering voor de geestelijke gezondheid en het welbevinden van mensen?

‘We zien nu al dat door de klimaatverandering steeds vaker extreme weersomstandigheden optreden, zoals hittegolven, bosbranden, overstromingen en extreme droogte. Die hebben gevolgen voor de geestelijke gezondheid. Hier in Europa zien we bijvoorbeeld steeds vaker en ernstiger hittegolven en we merken dat er dan bijvoorbeeld meer acute opnames zijn en dat automutilatie, suïcidepogingen en suïcides toenemen. Wereldwijd leidt klimaatverandering ertoe dat in sommige gebieden structureel te weinig regen valt, waardoor grond die vroeger vruchtbaar was nu niet meer geschikt is voor landbouw. Dat bedreigt mensen in hun bestaan en dat is een bron van grote stress, met uiteraard gevolgen voor de geestelijke gezondheid. Mensen worden door de droogte gedwongen om elders heen te gaan en we weten dat gedwongen migratie een risicofactor is voor ernstige psychiatrische aandoeningen. Dat zal in de komende jaren alleen maar erger worden, zeker als we de oorzaken van klimaatverandering niet terugdringen. Je ziet met name bij de jongere generatie bovendien steeds meer mensen die zich ernstige zorgen maken, en die bijvoorbeeld besluiten om geen kinderen te krijgen omdat zij ernstige problemen voorzien voor de komende decennia. Die klimaatangst is een reëel probleem, waarvan mensen soms ernstig last kunnen hebben.’

Tijdens hittegolven zijn er meer acute opnames en nemen automutilatie, suïcidepogingen en suïcides toe

Wat betekent dit voor ggz-organisaties?

‘De meeste psychiaters zijn zich nog niet zo bewust van de gevolgen van klimaatverandering voor de geestelijke gezondheid. Afhankelijk van de plaats waar je werkt, zijn die gevolgen ook misschien nog niet zo zichtbaar. Maar ze zijn er wel. En de gezondheidszorg als geheel heeft een grote ecologische voetafdruk. Wij zijn in Engeland bezig om de National Health Service (NHS) in 2040 klimaatneutraal te krijgen, waarbij het streven is dat in 2045 ook alle toeleverende bedrijven klimaatneutraal zijn. De psychiatrie vormt relatief maar een klein deel van die voetafdruk, bij ons in de orde van grootte van 6 procent, maar we kunnen zeker een bijdrage leveren. Denk bijvoorbeeld aan het voorkomen van opnames door goede primaire en secundaire preventie. Dat is primair in het belang van onze cliënten en hun kwaliteit van leven, maar we leveren zo ook een bijdrage aan het verminderen van onze klimaatimpact door opnames: een opname is de meest klimaatintensieve vorm van zorg. Zorg die thuis of dicht bij huis geleverd wordt, heeft minder klimaatimpact en is meestal ook beter voor de patiënt. We willen ook meer aandacht besteden aan onze gebouwen. Die zijn vaak slecht geïsoleerd, waardoor we in de winter veel moeten stoken en het verblijf in de zomer onaangenaam kan zijn, zeker in gesloten afdelingen waar de ramen niet ver geopend kunnen worden.’

Wat kun je als individuele psychiater doen?

‘Als psychiaters denk ik dat we drie dingen kunnen doen. Als je in het dagelijks leven ook al bezig bent met op een bewuste manier omgaan met je impact op het klimaat, ga daar dan mee door als je op je werk bent. Kijk op welke manieren je de voetafdruk van jouw organisatie kunt terugdringen.

Als tweede kun je groene activiteiten organiseren, zogenoemde groene interventies, die erop gebaseerd zijn dat je patiënten weer in contact brengt met de levende natuur. Dat draagt ook bij aan de ecologische bewustwording. En ten derde: gebruik je gezag als gezondheidsprofessional om te wijzen op het belang van klimaatmaatregelen. Door te laten zien wat de gevolgen zijn van klimaatverandering voor de geestelijke gezondheid kun je een belangrijke bijdrage leveren aan de bewustwording. Gewoon door de feiten te benoemen. Gezondheidsprofessionals worden als betrouwbaarder gezien dan bijvoorbeeld politici of journalisten, dus maak daarvan gebruik.’

Het is goed als onze patiënten regelmatig in de natuur verblijven

Wat zijn groene interventies?

‘Groene interventies zijn alle activiteiten waarbij cliënten of gezonde mensen in contact komen met de natuur. Ze passen eigenlijk in een bredere beweging van “welzijn op recept” (social prescribing). De gedachte is dat het vaak goed is voor patiënten om laagdrempelig te participeren in activiteiten in de buurt. Dat kunnen groepsactiviteiten zijn, vrijwilligerswerk, samen knutselen of tuinieren, noem maar op. Er zijn veel verschillende natuurgebaseerde “groene” interventies, individueel of in groepen, voor verschillende settings. Voor mensen die zijn opgenomen kan het bijvoorbeeld betekenen dat zij in een groep, begeleid door professionals van de instelling, een halfuur gaan wandelen in het bos. Voor mensen die zelden buiten de instelling mogen komen, of die er tegen opzien om zelfstandig de natuur in te gaan, kan dat een heilzaam effect hebben. Maar je kunt bijvoorbeeld ook denken aan gezamenlijk tuinieren, of individuele wandelingen met een hulpverlener. Met name voor mensen die wat minder verbaal zijn ingesteld kan het in zo’n context gemakkelijker zijn om zich te uiten. Helaas worden mensen met ernstige psychiatrische aandoeningen vaak uitgesloten van zulke interventies, omdat zorgverleners de risico’s overschatten.

Ik ken een aanbieder van natuuractiviteiten die een stuk bos in beheer heeft en die daar veel activiteiten ontwikkelt voor jongeren en mensen uit achterstandsgroepen. Zij heeft een uitgebreid programma, met allerlei activiteiten waarin zelfs met messen en vuur gewerkt wordt. Zij wil nu graag verkennen wat de mogelijkheden zijn om ook met ggz-patiënten te werken. Ik kan me goed voorstellen dat dat prima kan, mits je gezamenlijk in kaart brengt wat de risico’s zijn. Gezamenlijk kun je zorgen dat het veilig is en dat het een verrijkende ervaring is.’

Waarom zijn groene interventies belangrijk?

‘Evolutionair gezien zijn we als soort altijd nauw verbonden geweest met de natuur. Het is nog maar sinds een paar generaties dat de meeste mensen in steden wonen. Regelmatig contact met de natuur is goed voor iedereen, dus ik denk dat het belangrijk is om te zorgen dat ook mensen die zijn opgenomen of die wij poliklinisch begeleiden, regelmatig in de natuur kunnen verblijven.’

Is er wetenschappelijk bewijs voor hun werkzaamheid?

‘De wetenschappelijke onderbouwing is lastig, ook omdat er zoveel verschillende vormen zijn. Dat regelmatig verblijf in de natuur het welzijn bevordert, is voor de algemene bevolking wel behoorlijk goed aangetoond. Voor psychiatrisch patiënten lijkt er sprake te zijn van secundair preventieve effecten. Een therapeutisch effect is moeilijker aan te tonen dan bijvoorbeeld de werkzaamheid van psychofarmaca of psychotherapie. Maar er zijn zeker goede aanwijzingen dat het heilzaam is, zowel voor patiënten als voor medewerkers.’

Een aantal Britse CAMHS-collega’s hebben informatie verzameld voor ouders en jongeren over eco distress. Zie de website van de Royal College of Psychiatrists: www.rcpsych.ac.uk, onder de zoekfunctie eco distress.