Duurzaam Verblijf van GGZ Drenthe kent een bijzondere ontstaansgeschiedenis. ‘De afdeling ontstond in 2007 vanuit een politieke vraag vanuit Amsterdam en Rotterdam om de herhaaldelijke overlast van gebruikers met een ernstige psychiatrische aandoening terug te brengen’, vertelt psychiater Erwin Heller. ‘Patiënten met een zorgmachtiging moesten buiten de stad worden ondergebracht. Sindsdien behandelen we in onzeklinieken in Beilen en Assen patiënten uit Rotterdam, Amsterdam en later ook uit Groningen. De klinische behandeling duurt vaak meerdere jaren en patiënten bouwen een band op met de locatie en medewerkers.’
Uitdagende doelgroep
De patiënten zijn bij binnenkomst verslaafd aan bijvoorbeeld cocaïne, amfetamine, cannabis of alcohol. ‘Vaak hebben ze schizofrenie als diagnose, maar in praktijk blijken psychoses regelmatig te verdwijnen als ze langere tijd bij ons zijn en niet meer gebruiken’, zegt Heller. ‘Dan heb je pas écht kans de mensen en hun onderliggende problematiek te zien: veel trauma’s en angststoornissen. Daarnaast kunnen er somatische problemen spelen of een lichte verstandelijke beperking, schulden, sociale problematiek en verbroken familieverbanden. We kijken naar de gehele mens en zoeken samen met de patiënten naar aanknopingspunten voor herstel.’
De doelgroep laat zich lastig vangen in protocollen. ‘Dat maakt het werk voor ons leuk en uitdagend. We zetten in op samenwerking met de patiënt en werken aan herstel op meerdere levensgebieden.
Volledig stoppen met gebruiken lukt niet alle patiënten, maar met meer regie over hun leven lukt het velen om uit te stromen naar een lichtere vorm van zorg.’
In 2011 omarmde GGZ Drenthe de herstelvisie en kwamen de eerste ervaringsdeskundigen. Dat gebeurde in samenwerking met de Hanzehogeschool, waar net de opleiding tot Ervaringsdeskundigheid in zorg en welzijn was gestart, vertelt ervaringswerker Marcel Niezen. Het Herstel Ondersteunend Educatie Centrum werd ingericht, van waaruit de ervaringsdeskundigen vier uur per week kunnen besteden aan onder meer intervisie, interne werkgroepen en externe contacten. Niezen: ‘Inmiddels hebben we een eigen vakgroep, bestaande uit twintig ervaringswerkers en vijf stagiaires.’
Inbedding ervaringsdeskundigheid
Niezen, die naast zijn opleiding tot sociaal werker zelf ervaring heeft met goken cocaïneverslaving en behandeling in de verslavingszorg, onderzocht in 2015 hoe ervaringsdeskundigheid het beste kon worden ingezet bij Duurzaam Verblijf. ‘Het draagvlak bleek groot: alle medewerkers en bijna alle patiënten waren vóór. Er werken hier nu drie ervaringswerkers en twee stagiaires. We zijn goed ingebed en gepositioneerd, hebben een eigen ruimte en eigen verantwoordelijkheden. Zo bemoeien wij ons niet met vrijheden en financiën van patiënten, tassenof urinecontroles, waardoor het contact met de bewoners automatisch heel anders is.’
Heller beaamt dat: ‘We hebben verschillende rollen en daardoor ook verschillende ingangen bij de patiënt. Dat kan het herstel bespoedigen. Ik ben degene met de sleutel van de poort, degene die ze vertelt dat ze medicijnen moeten slikken, en daardoor niet altijd geliefd. Zeker als we eerder botsten, is het soms lastig om met mij in gesprek te gaan. De ervaringsdeskundige maakt laagdrempeliger contact, ook omdat die weet hoe het is om bijvoorbeeld verslaafd te zijn.’ Niezen: ‘Een luisterend oor voelt vaak anders wanneer je gesprekspartner je problemen niet alleen erkent, maar ook herkent. Overigens denk ik dat het goed is als psychiaters ook iets van zichzelf delen – bijvoorbeeld dat ze een rotdag hebben – zodat een patiënt niet denkt dat het aan hem ligt.’ De psychiater en de ervaringsdeskundige leren ook van elkaar. ‘Door met Marcel te praten ontwikkel ik nieuwe perspectieven op patiënten, het voorkomt tunnelvisie’, verklaart Heller.
Effectonderzoek
Wat is de toegevoegde waarde van ervaringdeskundigen voor de patiënt? ‘Voor mij was die vraag een reden voor mijn master Social Work: ik wilde effectonderzoek doen’, antwoordt Niezen. ‘Maar dat blijkt binnen Duurzaam Verblijf heel lastig. Want hoe bepaal je welke bijdrage iemand heeft geholpen? Was het wat ik zei, of wat Erwin deed? Het mooie is vooral dat we per patiënt kijken welke persoon de beste ingang heeft. Dat kan trouwens net zo goed een huishoudelijk medewerker zijn. Bij Duurzaam Verblijf is teamwork immers het credo.' De ervaringsdeskundigen maken deel uit van het multidisciplinaire team. ‘Ze zijn aanwezig bij overleggen en we schieten elkaar aan als daar reden toe is’, zegt Heller. ‘Tegelijk zorgen we ervoor dat we niet in elkaars vaarwater zitten’, vult Niezen aan.
‘De psychiaters zijn eindverantwoordelijk voor de behandeling, wij ondersteunen. De ene keer zijn we een bondgenoot van de patiënt en de andere keer een bruggenbouwer voor de zorgverlener, door uit te leggen waarom voor bepaald beleid is gekozen.’
Van het kastje naar de muur
Zijn er nog zaken die beter kunnen in de zorg voor verslaafde psychiatrisch patiënten? ‘Vaak worden ze van het kastje naar de muur gestuurd’, ziet Niezen. ‘De ggz stuurt ze door naar de verslavingszorg en andersom. Ik denk dat voor een deel van de mensen opname bij Duurzaam Verblijf te voorkomen zou zijn geweest als eerder adequaat gehandeld was.’ Heller: ‘Het zal ook te maken hebben met stigma. Deze patiënten zijn onbehandeld vaak niet de makkelijkste mensen om mee om te gaan.
Dan is het verleidelijk om iemand door te sturen naar de buurman. Voor ons ligt het anders: patiënten komen hier niet vrijblijvend. Wij pakken de verantwoordelijkheid én de kans om mensen perspectief te bieden op herstel, op een beter leven.’
Verwijzing naar Duurzaam Verblijf
Behandelaars uit Amsterdam, Rotterdam en Groningen kunnen patiënten verwijzen naar de afdeling Duurzaam Verblijf van GGZ Drenthe. Deze regio’s hebben elk een eigen aanmeld- en plaatsingscommissie. In aanmerking komen patiënten met een dubbele diagnose waarbij vrijwillige zorgvormen en meerdere opnames in een psychiatrisch ziekenhuis niet voldoende effectief zijn gebleken. Naast GGZ Drenthe kent ook Fivoor in Den Haag een afdeling Duurzaam Verblijf, echter met een andere werkwijze. Drenthe heeft overigens een lange traditie van opvang van mensen die in de grote steden niet terechtkunnen, zoals beschreven in het boek Het Pauperparadijs van Suzanna Jansen.
Erwin Heller werkt sinds 2012 als psychiater bij de afdeling Duurzaam Verblijf van GGZ Drenthe en heeft inmiddels op alle afdelingen binnen Duurzaam Verblijf gewerkt.
Marcel Niezen is sinds 2015 ervaringswerker bij GGZ Drenthe en daarnaast docent bij de Hanzehogeschool, onderzoeker bij Optimaal Leven en vicevoorzitter van de Vereniging van Ervaringsdeskundigen.