Het onderzoek bestond uit 250 telefonische interviews en 166 online ingevulde vragenlijsten. Cisca Joldersma, senior beleidsadviseur bij de NVvP: ‘We wisten niet hoeveel interimmers en hoeveel psychiaters in loondienst er zijn in ggz-instellingen, daarom is een representatieve steekproef getrokken uit ons ledenbestand. Op basis daarvan is de inschatting dat tien à vijftien procent van de psychiaters in ggz-instellingen als interimmer werkt. Dat is substantieel meer dan zo’n vijf jaar geleden. Circa dertig procent van de ondervraagde psychiaters in loondienst geeft aan weleens te overwegen om in de toekomst geheel of gedeeltelijk als interimmer te gaan werken in een instelling.’
Weinig invloed
Een belangrijke vraag aan de geïnterviewden is wat hun overweging destijds was om in loondienst in de ggz te gaan werken. De redenen die de psychiaters met name noemden zijn baanzekerheid en betrokkenheid; daarnaast noemden zij ook zaken als salaris, mogelijkheden tot professionele ontwikkeling, het multidisciplinair samenwerken, contact met collega’s en het bieden van continuïteit in de zorg aan kwetsbare patiënten.
Joldersma: ‘Tegelijkertijd merken ze dat ze soms weinig invloed op hun werk hebben, juist door de organisatie waarin ze werken. Ze moeten bijvoorbeeld diensten en afdelingen overnemen als een collega ziek is en ze voelen niet altijd dat dat wordt gewaardeerd. Je kunt stellen dat ze zich erg betrokken voelen bij de organisatie en dat daar door de organisatie gebruik van wordt gemaakt. Er staat voor een aantal psychiaters te weinig tegenover.’
Joldersma wordt geflankeerd door José Klerks, onderhandelaar arbeidsvoorwaarden bij de LAD voor onder andere de cao ggz en vanuit die hoedanigheid betrokken bij het onderzoek. Zij zegt: ‘De ondersteuning in instellingen is vaak wegbezuinigd, waardoor de psychiaters in loondienst veel tijd kwijt zijn aan administratie en andere taken. Hierdoor zeggen ze minder tijd over te hebben voor het daadwerkelijke patiëntcontact, iets wat interimmers wél meer hebben.’ Hiermee noemt Klerks direct een belangrijke reden – zo blijkt uit het onderzoek – voor psychiaters om te gaan interimmen: iets meer tijd voor de patiënten. Klerks: ‘Psychiaters houden van hun werk, of ze nou in loondienst zijn of niet. Ze willen contact met de patiënt en daar komen ze in loondienst soms te weinig aan toe. Psychiaters noemen ook niet het geld als overweging om te gaan interimmen, maar zingeving. Die missen ze nu, én ze vinden vaak dat er niet genoeg naar ze wordt geluisterd in de organisatie. De interimmer, hoe raar dat misschien ook klinkt, kiest juist voor zijn vak.’
Joldersma wil hier wel een kanttekening bij plaatsen: het is niet overal zo dat psychiaters in loondienst het niet naar hun zin hebben. ‘Een aantal psychiaters in loondienst is wel tevreden. Dat wil ik echt benadrukken. Er zijn instellingen, vaak de wat kleinere, waar het goed gaat en waar psychiaters in loondienst zich gezien en gewaardeerd voelen. Het is echt niet overal slecht. Maar in grotere instellingen zie je wel vaker dat het management op meer afstand van de zorg staat. De psychiater heeft daar minder invloed op de inhoud van zijn werk. Daar kan de uitoefening van het vak schuren met de positie binnen de organisatie en de patiëntenzorg. Het takenpakket is uit balans.’
Onmisbaar
Volgens Klerks zou het goed zijn als instellingen nadenken over de plek van de zorg binnen de organisatie. ‘De werkdruk is er niet voor niets, het geld klotst ook niet binnen en de wachtlijsten worden langer. Maar het is ook dieper: wat zijn de visie en de missie van de instelling zelf, en hoe wil men alles financieren? Psychiaters willen graag meegenomen worden in dat denkproces. Zij zijn onmisbaar voor een instelling, dat lijkt weleens vergeten te worden. Als die dertig procent die aangeeft interimmen te overwegen dat ook werkelijk gaat dóen, dan worden diensten lastiger en kostbaarder. De draagkracht voor de psychiaters in loondienst wordt dan moeilijk vol te houden. Ze komen nu al nauwelijks toe aan de eigen ontwikkeling en voelen soms dat ze patiënten niet kunnen bieden wat ze willen. Terwijl ze het wel allemaal een mooi vak vinden. Daar moeten besturen zich meer van bewust worden. Ze moeten psychiaters serieus nemen en betrekken bij strategische beslissingen.’
Interimmende psychiaters en psychiaters in loondienst vinden allebei dat de afstemming met de leiding te veel op afstand staat, zo blijkt uit het onderzoek. Het management zal dat waarschijnlijk anders ervaren, denkt Klerks. ‘Het management van een instelling moet meer oog hebben voor het werk van de eigen psychiaters, inclusief erkenning en waardering voor het extra werk dat ze doen. Dan zul je het ziekteverzuim al zien dalen.’
Ondersteunend management
Het takenpakket van psychiaters en hun stem daarin moet op verschillende niveaus helder zijn, zo geven zij aan in het onderzoek. Joldersma: ‘Op patiëntniveau, organisatieniveau en landelijk niveau. Psychiaters moeten meer zeggenschap krijgen, want de kern van de ggz is de psychiater. Uit het onderzoek komt duidelijk naar voren dat formele zeggenschap bijvoorbeeld via de medische staf en daadwerkelijke inspraak in het beleid de positie van de psychiaters kan verbeteren. De taken van de psychiater zouden beter afgebakend moeten zijn en hun rol duidelijker. “Laat de specialist weer specialist zijn”, hoorden we tijdens het onderzoek. Administratieve ondersteuning en ondersteuning bij het medisch handelen zijn essentieel. Net als een psychiater in de Raad van Bestuur of een doorslaggevende stem daarin. Het management zou weer meer dienend en ondersteunend moeten zijn, en beter moeten luisteren en meekijken op de werkvloer. Een psychiater gaf bijvoorbeeld aan dat het in de praktijk weleens andersom lijkt: dat de psychiater er is om het management te dienen.’
Vuist maken
Sommige psychiaters vinden dat de NVvP daar een actievere rol in kan spelen dan nu gebeurt. Zij vinden, zo staat in het onderzoek, dat het nodig is dat psychiaters nu in actie komen om de zorg vorm te geven en het vak te kunnen blijven beoefenen. Joldersma: ‘Op landelijk niveau is het volgens de psychiaters in het onderzoek nodig meer één lijn te trekken ook met andere collega’s buiten de ggz, béter zichtbaar te maken waar de psychiaters voor staan en de status en maatschappelijke waardering op te krikken. De NVvP kan met de LAD en GGZ Nederland een vuist maken en een stem zijn richting politiek en samenleving. De vereniging moet de "morele crisis" waarin de ggz verkeert aan de orde stellen. Het is ook de externe druk van regels die voor problemen zorgt en waar de vereniging tegen kan ageren. Ook in de onderhandelingen met zorgverzekeraars willen psychiaters sterker staan. Het moet volgens een aantal psychiaters mogelijk zijn landelijk afspraken te maken over de inzet van interimmers en over de inzet van diensten. In de cao zouden de afspraken voor psychiaters gelijk moeten zijn aan die van medisch specialisten in de somatiek.’
Klerks beaamt dat er echt iets moet gebeuren. Ze constateert dat er nog nooit zoveel reacties zijn binnengekomen tijdens de voorbereidingen voor de onderhandelingen over de nieuwe cao. ‘Als mensen tevreden zijn, reageren ze niet. Die grote respons geeft de onvrede aan. Dat zit ‘m niet zozeer in het geld, maar in de secundaire arbeidsvoorwaarden. Er moet echt iets gebeuren, want het knelt in de sector. Wij gaan ons daar straks aan de onderhandelingstafel hard voor maken.’
Het Algemeen Overleg in de Tweede Kamer over de arbeidsproblematiek in de ggz staat gepland op 11 april van 14.00 – 17.00 uur. Het debat is live te volgen via:
www.tweedekamer.nl/debat_en_vergadering/commissievergaderingen.